Problem uregulowania stosunków narodowościowych w pierwszych latach powojennych należał do najtrudniejszych kwestii. Z chwilą zakończenia działań wojennych w 1945 r. przed władzami polskimi  w województwie gdańskim postawiono zadanie ich rozstrzygnięcia. Jedyną słuszną metodą, jak podaje M. Hejger, było przeprowadzenie wysiedleń oraz urzędowa weryfikacja pozostającej ludności[1]. Drugi problem stanowiło osiedlenie na tych terenach nowych osadników.

            Ogólne zasady postępowania wobec Niemców przebywającej na terytorium państwa polskiego zawierały postanowienia poczdamskie i wynikające z nich późniejsze umowy[2]. Już jednak w maju 1945 r. Rząd Tymczasowy podjął uchwałę, w której zobowiązał Ministra Administracji Publicznej, Edwarda Ochaba, do wydania zarządzenia w sprawie usunięcia 80 % ludności niemieckiej zamieszkałej w Polsce lub skierowania jej do pracy na folwarkach[3].

Instrukcja o trybie wysiedlania ludności niemieckiej została wydana 10 sierpnia 1945 r. przez wojewodę gdańskiego. Według niej starostowie powiatowi i prezydenci miast wydzielonych mieli za zadanie sporządzić plany określające zasady wysiedleń. Do pomocy powołano Komisję Wysiedleńczą, w skład której obok starosty lub prezydenta miasta wchodzili przedstawiciele miejscowych komend Milicji Obywatelskiej, Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, Państwowego Urzędu Repatriacyjnego, Polskich Kolei Państwowych, Tymczasowego Zarządu Państwowego oraz odpowiednich wydziałów starostwa czy zarządu miejskiego. Na podstawie owych planów w gminach miały być sporządzone listy wysiedlanych Niemców oraz przepustki[4].

            Po zakończeniu działań wojennych na terenie gminy Gniewino brak było praktycznie ludności narodowości polskiej. W sprawozdaniu wójta czytamy, że na terenie gminy było bardzo mało Polaków. Gromady Mierzyno i Tadzino zamieszkiwali tylko Niemcy[5]. Na terenie gminy było sporo uciekinierów niemieckich. W okolicy Kostkowa i Salina działały bandy Niemców uzbrojone w automaty[6]. W dalszej części sprawozdania znajdujemy  stwierdzenie, iż z powyższego powodu część osadników opuściła już gminę, część zaś maiła zamiar to uczynić[7].

            Władze starały się raczej skłonić Niemców, żeby sami podjęli decyzję o wyjeździe z gminy. Wskazuje na to polecenie wójta, w którym stwierdzano : starać się, aby jak najwięcej Niemców wyjechało za Odrę, lecz nie robić tego pod przymusem. Niemcy powinni opuścić te tereny w przekonaniu, iż robią to z własnej nie przymuszonej woli[8].

            Niemców przesiedlano do strefy radzieckiej oraz do strefy brytyjskiej i amerykańskiej. Z tej też przyczyny wydano rozporządzenie w którym czytamy, iż należy sporządzić oddzielne spisy osób narodowości niemieckiej, którzy mają krewnych w strefie radzieckiej, a oddzielne w brytyjskiej i amerykańskiej ze względu na to, że będą oddzielne transporty do obu stref okupacyjnych[9].

            W związku z wysiedlaniem Niemców powzięto decyzję, że ich wykazy mają być zaakceptowane przez Gminne Komitety Weryfikacyjne. O ile Komitet taki stwierdził wpisanie na listę do wysiedlenia autochtonów, obowiązkiem było skreślenie ich z listy i w żadnym wypadku nie dopuszczenie do wyjazdu[10]. Należy pamiętać, że cała rodzima ludność została przez władze podzielona na dwie grupy : ludność niemiecką podlegającą wysiedleniu i ludność polską podlegającą weryfikacji narodowościowej[11]. Polegała ona na udowodnieniu przynależności do narodu polskiego. Władze powiatowe wydały specjalne rozporządzenia dla GRN, w których były zawarte kryteria jakimi miano się kierować przy weryfikacji. Według instrukcji o przynależności do narodowości polskiej według decydować miało :

a) nazwisko o polskim brzmieniu

b) pokrewieństwo z Polakami

c) dane, że pochodzi nawet z dawnych rodzin polskich

d) język polski[12].
W skład komitetu wchodzili:
- wójt
- przedstawiciel Rady Narodowej
- 2 miejscowych autochtonów[13] oraz przedstawiciel nauczycielstwa[14].

Według danych z września 1947 r. udało się zweryfikować 295 osób[15].

Jak wynika z dokumentów Niemcy mogli wziąć ze sobą  żywność na drogę, bagaż z przedmiotami osobistego użytku, pieniądze na podróż. Nie zawsze zaopatrzenie to było wystarczające [16]. Dla osób nie posiadających, żadnych funduszy finansowych wydawano po 2 kg chleba na czas podróży[17].

Niemców miano zawiadomić o decyzji wysiedlenia na 24 godziny przed wyjazdem[18]. Pozostawionym przez nich majątkiem zajmowała się Komisja do Zabezpieczania Mienia Poniemieckiego. Przeprowadzała ona spisy mebli i sprzętów z wyjątkiem naczyń, pościeli i odzieży. W spisie pozostawiano miejsce do wpisania ewentualnie innego sprzętu gospodarczego, który mógł być pozostawiony przez Niemców. Po dokonaniu spisu mienie oddawano tymczasowo  pod dozór najbliższym sąsiadom narodowości  polskiej[19].

Wysiedlani Niemcy mieli mieć dokumenty osobiste, a jeśli ich nie posiadali, powinni byli być zaopatrzeni przez władze administracyjne I-ej instancji w odpowiednie zaświadczenia o swojej tożsamości[20].

Z gminy Gniewino Niemcy byli odstawiani do punktu zbornego środkami lokomocji dostarczonymi przez Zarząd Gminy. Miejsce ostatecznej zbiórki znajdowało się w budynku dawnych zakładów psychiatrycznych w Lęborku [21]. Na punktach wyjściowych należało przeprowadzić badania lekarskie aby uniknąć gromadzenia chorych w transportach[22]. Często zdarzało się jednak, że nakazu powyższego nie przestrzegano[23]. W tym wypadku jedynym rozwiązaniem były transporty sanitarne. Zarząd Gminy miał za zadanie przygotować specjalne formularze, na których widniały nazwiska osób przeznaczonych do transportów sanitarnych[24]. Zadaniem pracowników Milicji Obywatelskiej była eskorta zebranej grupy Niemców w Gniewinie do punktu zbiorczego. Odprawa odbywała się tylko w dzień[25].

            Przy przeprowadzaniu akcji wysiedleńczej starano się nie pozbywać z terenu gminy Niemców, którzy byli zdolni do pracy w PGR-ach. Chodziło tu o  kowali, ślusarzy, rymarzy, traktorzystów i w ogóle fachowców[26]. Wysiedleniu nie podlegały też osoby narodowości niemieckiej, które były zatrudnione w Państwowych Nieruchomościach Ziemskich, Związku Harcerstwa Polskiego i Samopomocy Chłopskiej[27].

Według zarządzenia przy akcji wysiedleńczej należało:

a)     wysiedlać Niemców nie reemigrantów a zatrudnionych u sowietów

b)    wysiedlać Niemców zatrudnionych prywatnie

c) wysiedlać Niemców niefachowców [28].

             Do października 1945 r. z terenu gminy udało się wysiedlić w ośmiu transportach 1376 Niemców[29].

Tab. Wykaz wysiedleń Niemców z terenu gminy (09/10 1945 r.)

W listopadzie wysiedlono kolejnych 389[30]. Mimo to nadal większość społeczności gminnej stanowili Niemcy. Pod koniec 1945 r. 3789 mieszkańców, 328 mieszkańców  posiadało obywatelstwo polskie, a 3470 niemieckie [31]. Dwa lata później gminę zamieszkiwało zaledwie 319 Niemców[32].

 Proces tych zmian na terenie gminy obrazują dane z 1946 r. zamieszczone w poniższej tabeli[33].

Tab. Zmiany stosunków narodowościowych w gminie w 1946 r.

            Wobec zbliżającego się zakończenia okresu wysiedleń Niemców  zostało wydane rozporządzenie, aby do 12-go każdego miesiąca Gminna Rada Narodowa przysyłała Powiatowej Radzie Narodowej w Lęborku dokładny wykaz Niemców zamieszkujących gminę[35]. Poniżej zaprezentowany został wykaz o jaki proszono datowany na 12 września 1947 r.[36].

Tab. Wykaz Niemców mieszkających w gminie Gniewino we wrześniu 1946 r.

Niemcy, którzy pozostali na terenie gminy zostali poddani polonizacji. Osób nie władających językiem polskim było w gminie 184; 91 osób posługiwało się nim słabo. Dla nich z polecenia Inspektora Szkolnego z Lęborka zorganizowano kursy w Gniewinie i Kostkowie. W planach było urządzenie jeszcze trzech o podobnym wymiarze[37]. Polecono także spolonizowanie do 20 stycznia 1949 roku nazwisk[38].

[1] M.Hejger, Polityka narodowościowa władz polskich w województwie gdańskim w latach 1945-1947, Słupsk 1998, s. 3.

[2] M.Hajger, op.cit,s. 50-51.

[3] Z.Romanow, Polityka władz polskich wobec ludności rodzimej ziem zachodnich i północnych w latach 1945-1960, Słupsk 1999, s. 89.

[4]M. Hejger, op.cit, s. 55.

[5] Archiwum Państwowe w Gdańsku Oddział w Gdyni (APG Oddz.G), Gminna Rada Narodowa (GRN), Protokoły z odpraw burmistrzów i wójtów powiatu lęborskiego 1945-1946, 04.09.1945.

[6] Ibidem.

[7] Ibidem.

[8] Ibidem, 24.09.1945.

[9] Ibidem, Sprawy dotyczące ludności niemieckiej 1948, 09.09.1948.

[10] Ibiem,  Sprawy dotyczące ludności niemieckiej 1948, 04.12.1946.

[11] Z.Romanow, Polityka władz polskich wobec ludności rodzimej ziem zachodnich i północnych w latach 1945-1960, Słupsk 1999, s. 5.

[12] APG Oddz.G, op.cit, Wysiedlenia Niemców 1945-1947, 22.11.1946

[13] Wg. Słownika encyklopedycznego: autochtoni pierwotna ludność danego terytorium W Polsce na ogół określenie rdzennych mieszkańców -> Ziem Zachodnich zarówno świadomych zarówno świadomych swej polskości, jak i osób bez jasnego jasnego poczucia narodowego.

[14] APG Oddz.G,op.cit, Wysiedlenia Niemców 1945-1947, 22.11.1946

[15] Ibidem, Ewidencja i kontrola ruchu ludności 1947,29.09.1947.

[16] Ibidem, Sprawy dotyczące ludności niemieckiej 1948,21.06.1948.

[17] M. Hejger, op.cit., s.55.

[18] B.Nitschke, Wysiedlenie czy wypędzenie? Ludność niemiecka w latach 1945-1947, Toruń 2000, s. 157.

[19]APG Oddz.G, op.cit, Sprawy dotyczące ludności niemieckiej 1948, Instrukcja dla komisji zabezpieczenia mienia poniemieckiego.

[20] Ibidem, 30.06.1947.

[21] Ibidem, 07.1947.

[22] Ibidem

[23] M.Hejger, op.cit.,s. 103.

[24] APG Oddz.G, op.cit, Ewidencja i kontrola ruchu ludności 1947, Wykaz Niemców przeznaczonych do transportu sanitarnego, 28.08.1947.

[25] Ibidem, Sprawy dotyczące ludności niemieckiej 1948, 13.08.1948.

[26] Ibidem, Rejestracja i repatriacja ludności niemieckiej 1950, 09.08.1950.

[27] Ibidem, Sprawy dotyczące ludności niemieckiej 1948,17.06.1948.

[28] Ibidem, Ewidencja i kontrola ruchu ludności 1947,121.08.1947.

[29] Ibidem, Wysiedlenia Niemców 1945-1947.

[30] Ibidem, Protokoły z odpraw burmistrzów i wójtów powiatu lęborskiego 1945-1946,28.11.1945.

[31] Ibidem.

[32] Ibidem, Ewidencja i kontrola ruchu ludności 1947, 29.11.1947.

[33]

[34] Ibidem, Ewidencja i kontrola ruchu ludności 1947, Wykaz danych dotyczących zaludnienia tutejszej gminy oraz poszczególnych gromad.

[35] Ibidem, Ewidencja i kontrola ruchu ludności 1947, 28.08.1947

[36] Ibidem, 12.09.1947. 

[37] Ibidem, Sprawy dotyczące ludności niemieckiej 1948, 23.11.1948.

[38] Ibidem.